李白 ( Li Bai- Lý Bạch ) 701 -762
Lý Bạch là nhà thơ lớn thời Đường, là một ngôi sao sáng chói trên thi đàn Trung Quốc từ thời nhà Đường đến nay. Người ta thường gọi ông là Thi Tiên (Trích Tiên Lý Bạch). Học giả Lý Dương Băng trong "Thảo Đường Tập Tự" đã có câu nói bất hủ về thiên tài Lý Bạch “Thiên tải độc bộ, duy công nhất nhân” (Hàng ngàn năm chỉ có một mình ông mà thôi). Hơn một ngàn bài thơ của Lý Bạch còn để lại có một ảnh hưởng rất sâu rộng trong lịch sử văn học Trung Quốc và được lưu truyền rộng rãi trong nhân gian. Ở Trung Quốc cũng như trên thế giới, nhiều học giả đã dày công nghiên cứu thi ca Lý Bạch và luôn tìm thấy những vẻ đẹp mới của thơ Lý Bạch. Thơ của Lý Bạch rất giản dị tự nhiên, không cầu kỳ chải chuốt, gọt dũa mà ý thơ sâu sắc, có sức truyền cảm mạnh mẽ và sức quyến rũ một cách lạ lùng. Người ta gọi Lý Bạch là “Người Trung Hoa kim cổ kỳ nhân” chính vì vậy.
Lý Bạch là thiên tài của những bài thơ Tuyệt Cú (4 câu 5 chữ), ngắn gọn, nhưng cô đọng, hàm súc, là những tuyệt tác bất hủ được lưu truyền trong nhân gian từ đời này qua đời khác. Bài thơ Tĩnh Dạ Tư (cảm nghĩ đêm vắng) của Lý Bạch là một kiệt tác tuyệt vời trong thế giới Đường Thi trùng điệp …. Hình thức cô đọng thâm thúy của bài thơ ngũ tuyệt 20 chữ này đã làm cho thể thơ Ngũ Tuyệt này có vẻ đẹp kỳ ảo như một viên kim cương tinh xảo, nhìn phía nào cũng lung linh sáng, nhất là khi “Thi trung hữu nguyệt” ( trong thơ có trăng ):
静夜思
李白
床前明月光
疑是地上霜
举头望明月
低头思故乡
Phiên âm Hán-Việt:
Tĩnh Dạ Tư
Sàng tiền minh nguyệt quang
Nghi thị địa thượng sương
Cử đầu vọng minh nguyệt
Ðê đầu tư cố hương !
Dịch Nghĩa:
Đầu giường, ánh trăng rọi sáng,
Tưởng là sương trên mặt đất
Ngẩng đầu ngắm trăng sáng
Cúi đầu nhớ quê cũ
Dịch Thơ : Cảm nghĩ đêm yên tĩnh
Đầu giường ánh trăng rọi,
Ngỡ mặt đất phủ sương
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,
Cúi đầu nhớ cố hương.
(Tương Như dịch )
Về bài thơ này, có rất nhiều dị bản. Trước hết là nhan đề bài thơ: có hai cách gọi tên bài thơ, đều đã có rất nhiều người dùng, là Tĩnh Dạ Tứ và Tĩnh Dạ Tư và dịch là "Cảm nghĩ đêm thanh tĩnh", hoặc "Xúc cảm đêm trăng". Còn ở trong các câu thơ, có hai dị bản là: câu 1 : Sàng tiền khán nguyệt quang và câu 3: Cử đầu vọng sơn nguyệt.
Tĩnh Dạ Tứ
Sàng tiền khán nguyệt quang
Nghi thị địa thương sương
Cử đầu vọng minh nguyệt
Đê đầu tư cố hương.
Ý Nghĩ Trong Đêm Vắng
Trước giường ngắm ánh trăng sa,
Trắng phơi mặt đất, ngỡ là ánh sương
Ngẩng đầu trông ngắm vầng trăng;
Cúi đầu lại nhớ xóm làng ngày xưa.
( Trần Trọng San - Dịch Thơ )
Còn tại sao lại viết là “Cử đầu vọng sơn nguyệt” thì học giả Vương Vận Hy phân tích : "Nhìn nhận cho kỹ trong thơ Lý Bạch, "Sơn nguyệt" và "Cố hương" hình như có liên hệ đặc biệt trên con đường lữ hành rời đất Thục, Lý Bạch đã viết bài tuyệt cú "Nga mi sơn nguyệt ca" … Ông yêu cố hương Yên sơn và nguyệt núi Nga Mi (**). Thuở nhỏ ông thường lên đỉnh núi Nga Mi (Tứ Xuyên) ở quê cha đất tổ để ngắm trăng, và sau khi đi ngao du sơn thủy, nỗi nhớ quê hương của ông thường dâng trào mãnh liệt … Do đó khi ở quê hương khác trong đêm yên tĩnh nhìn trăng sáng vượt qua đầu núi chiếu vào giường, ông nghĩ đến núi và trăng ở Nga mi, nghĩ đến chuyện quê hương là chuyện tất nhiên”.
Và chữ Sàng ở đầu bài thơ, theo Lương Bạch Tuyền (Giám đốc viện bảo tàng Nam Kinh) thì “sàng” chỉ vật chắn che trên mặt giếng nước trong sân nhà, chứ không phải là giường ngủ trong nhà. Cho nên sàng dịch thành giường là không ổn! Có thể nhà thơ đang đứng ngoài sân, cạnh nơi giếng nước chứ không phải đang nằm trên giường!
Lý Bạch đã làm khoảng hơn 20.000 bài thơ, nhưng làm bài nào vứt bài đó, nên được biết tới là nhờ dân gian thuộc rồi ghi chép lại. Sau loạn An Lộc Sơn thì mất rất nhiều. Đến khi ông mất năm 762 thì người anh họ Lý Dương Lân thu thập lại, thấy chỉ còn không tới 1/10 so với người ta truyền tụng. Sang năm 1080, Sung Minh Chiu người Hàn Quốc mới gom góp lại tập thơ Lý Bạch, gồm 1800 bài. Ðến nay thì thơ Lý Bạch còn trên dưới 1000 bài, bài nào cũng được đánh giá rất cao, vì thế một bài có nhiều dị bản là chuyện thường tình!
Một bài thơ khác của Lý Bạch cũng viết trong đêm Trăng và cũng rất cảm động :
李白 夜泊牛渚懷古
牛渚西江夜，
青天無片雲；
登舟望秋月，
空憶謝將軍。
余亦能高詠，
斯人不可聞。
明朝挂帆席，
楓葉落紛紛。
Dạ Bạc Ngưu Chử Hoài Cổ
Ngưu chử Tây Giang dạ
Thanh thiên vô phiến vân
Đăng chu vọng thu nguyệt
Không ức Tạ tướng quân
Dư diệc năng cao vịnh
Tư nhân bất khả văn
Minh triều quải phàm khứ
Phong diệp lạc phân phân...
Dịch thơ:
Bến Ngưu đêm sông Tây,
Trời xanh không gợn mây.
Trăng thu lên thuyền ngắm,
Nhớ Tạ tướng dâng đầy.
Ngâm thơ thừa giọng tốt,
Người xưa cũng chẳng hay.
Buổi mai dong thuyền sớm,
Xao xác lá phong bay.
( Ngô Văn Phú dịch )
Lý Bạch là người phóng túng, hay đi đây đó, làm thân lữ khách nơi quán trọ tha phương, xa nhà, xa quê, xa gia đình bạn bè … Làm ẩn sĩ trên núi được 2 năm, ông lại hạ sơn, bắt đầu làm hiệp sĩ, đi lùng hết các thắng cảnh ở Hà Bắc, Giang Tây, Tràng An... Đến năm 20 tuổi, Lý Bạch đã đi khắp nước Thục, ông lại về Tứ Xuyên với gia đình, chuẩn bị tiền đi đường và tiền mua rượu cho cuộc hành trình sắp tới. Ông đến làm dưới trướng của thứ sử Ích Châu Tô Dĩnh, được ông này khen là thiên tài, "có thể sánh với Tư Mã Tương Như”(1).
Năm 723, Lý Bạch mặc áo trắng, đeo một bầu rượu lớn, tay kiếm tay bút lên đường ngao du sơn thủy. Khoảng ba năm, ông đã tới hầu hết danh lam thắng cảnh nổi tiếng Trung Hoa, như hồ Động Đình, sông Tương, Kim Lăng, Dương Châu, Ngô Việt, Giang Hạ...Đến năm 726, ông đến Vân Mộng kết duyên cùng cháu gái của Hứa tướng công. Thời gian này tài năng thơ nở rộ. Đến 30 tuổi thì tiếng tăm đã vang đến triều đình. Được mời làm quan, nhưng ông không nhận.
Năm Khai Nguyên thứ 23 (735), ông đi chơi ở Thái Nguyên, gặp Quách Tử Nghi (2) đang ở tù, ông xin giúp, Quách liền được thả. Ông lại dẫn vợ rong chơi qua nước Tề, Lỗ, rồi định cư ở Nhiệm Thành. Đến đây Lý Bạch lại được Khổng Sào Phủ (***), Hàn Chuẩn, Bùi Chính, Đào Cái, Trương Thúc Minh - những ẩn sĩ đương thời - rủ lên núi Tồ Lai thưởng ngoạn, rồi say sưa ở Trúc Khê. Nhóm này được người ta gọi là "Trúc Khê lục dật".
Năm đầu niên hiệu Thiên Bảo (742) Lý Bạch đi chơi Cối Kê, cùng với đạo sĩ Ngô Quân ngụ tại Viễm Trung (tỉnh Chiết Giang). Khi Ngô Quân được triệu về Trường An, bèn đem Lý Bạch đi theo. Tại kinh đô Lý Bạch gặp Hạ Tri Chương (3), lúc này đang làm chức Thái Tử tân khách. Thoạt trông thấy ông, Hạ Tri Chương nói rằng: " Đây là một trích tiên giáng trần". Lý Bạch và Hạ Tri Chương trở nên đôi bạn rượu thơ . Nhờ sự tiến cử của Hạ Tri Chương, Lý Bạch được Đường Huyền Tông triệu vào bệ kiến tại điện Kim Loan, bàn về thế vụ đương thời, nhân dịp nào ông thảo tờ " Đáp Phiên thư ", và dâng thiên " Tuyên Đường hồng do ", được vua khen ngợi. Vua cho ngồi trên giường thất bảo , lại thân đưa canh cho ăn. Rồi hạ chiếu nói rằng :" Khanh là kẻ áo vải, được trẫm biết tiếng ; nếu không phải là vốn đã chất chứa đạo nghĩa, thì làm sao được như vậy !" ; và phong Lý Bạch làm học sĩ cung phụng tại Hàn Lâm, chuyên trách về mệnh lệnh mật. Thời kì này là thời kì vinh hiển nhất trong đời Lý Bạch.
Tại Trường An, Lý Bạch kết bạn với Hạ Tri Chương, Thôi Tông Chi, Vương Tiến, Tô Tấn, Trương Húc (4), Tiêu Toại, Lý Thích Chi, hiệu là " Tửu Trung Bát Tiên " (tám vị tiên trong rượu). Bài " Ẩm trung bát tiên ca " của Đỗ Phủ (5), nói về Lý Bạch có câu :
Lý Bạch nhất đẩu thi bách thiên,
Trường An thị thượng tửu gia miên;
Thiên tử hô lai bắt thướng thuyền,
Tự xưng thần thị tửu trung tiên.
Lý Bạch một đấu, thơ trăm thiên
Ngủ trong quán rượu tại Trường An;
Thiên tử kêu tới chẳng lên thuyền,
Tự xưng thần là tiên trong rượu.
Lý Bạch là người rất có tài nhưng lận đận, và ngán ngẩm với cuộc đời long đong, bất đắc chí, mà ông đã bỏ mặc đời, phiêu du đi tìm sự quên lãng với bầu rượu, trăng thơ, giữa cảnh thiên nhiên gợi tình, gợi cảm. Trong cảnh thiên nhiên đó, Lý Bạch đã cảm thấy cô độc vô cùng và tìm đến người bạn tình chung thủy đó là vầng trăng sáng soi giữa trời đêm bất tận, như Trịnh Cốc khi đọc thơ Lý Bạch đã viết : "Khi say khướt ngâm dài ba ngàn khúc, gửi lại cho nhân gian chỉ một vầng trăng sáng" ( Cao ngâm đại túy tam thiên thủ, lưu trước nhân gian bạn nguyệt minh ).
Bài thơ Nguyệt Hạ Độc Chước ( Một Mình Uống Rượu Dưới Trăng) là một bài thơ độc đáo mà Lý Bạch đã gửi lại cho nhân gian lung linh Ánh Trăng...:
Nguyệt Hạ Độc Chước
Hoa gian nhất hồ tửu
Độc chước vô tương thân
Cử bôi du minh nguyệt
Đối ảnh thành tam thân
Nguyệt tức bất giải ẩm
Ảnh tùng tùy ngã thân
Tạm bạn nguyệt tương ảnh
Hành lạc tu cập xuân
Ngã ca nguyệt bồi hồi
Ngã vũ ảnh linh loạn
Tỉnh thời đồng giao hoan
Túy hậu các phân tán
Vịnh kết vô tình du
Tương kỳ mạc vân hán.
...
" Một mình uống rượu dưới Trăng"
Vườn hoa với bầu rượu
Không bạn, uống mình ta
Mời trăng cùng nâng chén
Với bóng nữa thành ba
Trăng nào đâu biết uống
Bóng theo ta mặn mà
Cùng trăng bên cạnh bóng
Vui xuân thật thiết tha
Trăng mơ nhìn ta hát
Ta múa, bóng nghiêng qua
Cùng vui khi tỉnh rượu
Hết say người chia xa
Kết thân tình thắm thiết
Hò hẹn bến Ngân qua.
Lý Bạch và Trăng như hình với bóng...Trong thơ Lý Bạch tràn đầy ánh trăng và nhìn vào Trăng, người ta thấy thơ Lý Bạch và như thấy hình bóng ông lúc ẩn lúc hiện. Có lẽ vì thế mà trong dân gian còn lưu truyền một chuyện rất đẹp về cái chết của ông :
" Lý Bạch chơi thuyền trên sông Thái Thạch (khúc sông Dương Tử ở chỗ có hòn Thái Bạch), trong khi say rượu thấy bóng Trăng ở lòng sông ông nhảy choàng xuống để bắt lấy mà cùng với Trăng vĩnh viễn an giấc ngàn thu!..."
Người đời sau dựng một cái đài ở đấy gọi là “Tróc Nguyệt Đài” (Đài bắt Trăng)… Có những họa sĩ Trung Quốc đã vẽ những bức tranh "Lý Bạch bắt Trăng" , Chu Tử Chi có câu thơ :
Tróc đắc giang tâm ba để nguyệt
Khước qui thiên hạ ngọc kinh tiên.
(Bắt được mặt trăng giữa lòng sông dưới đáy
Được thiên hạ gọi tiên Ngọc kinh )
Từ “Nguyệt’ (Trăng) trong thơ Lý Bạch xuất hiện với tần số cao (khoảng một phần ba số bài thơ có sự hiện diện của ánh Trăng). Có khi từ “Nguyệt” xuất hiện ngay trong nhan đề các bài thơ đó là những bài mang chủ đề về Trăng như: “Nguyệt Hạ Độc Chước” (Một Mình Uống Rượu Dưới Trăng), “Nga Mi Sơn Nguyệt Ca” (Bài hát Trăng núi Nga Mi), “Quan Sơn Nguyệt” (Trăng nơi quan ải), “Bá tửu vấn Nguyệt” (Nâng chén hỏi Trăng)…
Có những bài từ “Nguyệt” không xuất hiện trong nhan đề bài thơ nhưng Trăng đột ngột xuất hiện ở giữa bài thơ trong một câu thơ... Những bài như vậy rất nhiều: “Ngọc Giai Oán” (Oán hận trên thềm ngọc), “Tử Dạ Ngô ca” (Khúc ca Tử Dạ điệu nước Ngô), “Vương Chiêu Quân”, “Trường Tương Tư” (Nhớ nhau mãi), “Tái hạ khúc” (Khúc hát dưới ải), “Xuân nhật tửu khởi ngôn chí” (Ngày xuân say rượu tỉnh dậy nói chí mình), “Đảo y thiên” (Bài ca đập áo), “Ngọc giai oán” (Oán hận trên thềm ngọc )...v.v...
theo Đỗ Ngọc Thạch
... ... ...
... ... ... ...
Và từ xưa tới nay, đã có biết bao nhiêu Văn nhân, Thi sĩ, Độc giả lẫn độc thiệt, học thiệt và Học giả khắp nhân gian thế giới đã đọc bài Thơ "Đêm Trăng uống rượu một mình" này của Lý Bạch mà cùng cảm khái nỗi cô đơn tuyệt diệu lung linh trong ánh trăng và long lanh cùng men say với người bạn thứ ba là chính cái bóng của người uống rượu...Nên cũng đã có biết bao nhiêu bản Dịch nghĩa, chuyển Thơ của Trích Tiên Lý Bạch qua ngôn ngữ của mình...
Một người bạn Mul. là cô Elle ( pham1ly ) cũng có đọc qua bài này, và mặc dù tiếng Việt của cô không trơn tru ngon lành bằng tiếng Anh mà cô vẫn xử dụng hàng ngày, cô vẫn "thử" chuyển dịch ý nghĩa bài Thơ- " Đêm Trăng Uống Rượu Một Mình" của Lý Bạch- qua tiếng Việt theo "cách" cảm nhận bài Thơ riêng cô...
Cám ơn Elle đã chia sẻ cái..."Ánh Trăng" đơn độc kia...
月下獨酌 Nguyệt Hạ Độc Chước ( Dưới Trăng Uống Rượu Một Mình )
花間一壺酒。 Hoa gian nhất hồ tửu Trong đám hoa với một bình rượu
獨酌無相親。 Độc chước vô tương thân Uống một mình không ai làm bạn
舉杯邀明月。 Cử bôi yêu minh nguyệt Nâng ly mời với trăng sáng
對影成三人。 Đối ảnh thành tam nhân Cùng với bóng thành ba người
月既不解飲。 Nguyệt ký bất giai ẩm Trăng đã không biết uống rượu
影徒隨我身。 Ảnh đồ tùy ngã thân Bóng chỉ biết đi theo mình
暫伴月將影。 Tạm bạn nguyệt tương ảnh Tạm làm bạn với trăng và bóng
行樂須及春。 Hành lạc tu cập xuân Hưởng ngày vui cho kịp với xuân
我歌月徘徊。 Ngã ca nguyệt bồi hồi Ta hát, Trăng có vẻ bồi hồi kg muốn đi
我舞影零亂。 Ngã vũ ảnh linh loạn Ta múa bóng có vẻ quay cuồng mê loạn
醒時同交歡。 Tỉnh thời đồng giao hoan Lúc tỉnh cùng nhau vui đùa
醉後各分散。 Túy hậu các phân tán Sau khi say thì phân tán
永結無情遊。 Vĩnh kết vô tình du Vĩnh viễn kết chặt mối giao du này
相期邈雲漢。 Tướng kỳ mạc Vân Hán Cùng nhau ước hẹn Thiên hà gặp lại Chuốc Rượu Dưới Trăng -
( Thơ Elle© (base on Lý Bạch) - 31Jan10 )
Đêm ngồi cô độc ngắm chị Hằng
Một mình uống rượu chẳng ai thân
Độc tửu nâng ly cùng trăng sáng
Chiếc bóng làm bạn thành tam nhân
Trăng vô tửu nên không biết uống
Bóng cô lẻ lẽo đẽo theo thân
Mượn bóng và trăng trên làm bạn
Vui với nhau cho kịp ngày xuân
Ta hát ca cho nguyệt bồi hồi
Ta múa may làm bóng loạn chung
Khi tỉnh ta, bóng, nguyệt vui cùng
Lúc say thì đôi ngã chia phân
Hãy giữ mối giao tình đã chợt có
Để hẹn nhau tái ngộ bên Hán Vân
____________________________________________________________________ vynn k.
